Праведзены пасьля Лютаўскай рэвалюцыі ў Расеі і зрынаньня манархіі зьезд беларускіх арганізацый абвесьціў пра перадачу выканаўчых функцый Беларускаму нацыянальнаму камітэту, які ў супрацы з Часовым расейскім урадам павінен арганізаваць кіраваньне Беларусьсю як будучай аўтаноміі ў складзе фэдэратыўнай дэмакратычнай Расеі.
Дэклярацыя была сьведчаньнем пра высокі ўзровень самаарганізацыі беларускіх структураў і ўсьведамленьня імі інтарэсаў Беларусі як самастойнага суб’екта – пакуль што ў складзе фэдэратыўнай і дэмакратычнай Расейскай рэспублікі, праект стварэньня якой праваліўся.
Адзначана чарговая, 102-я, гадавіна абвяшчэння ў Мінску незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі. У сувязі з гэтым мы, колішнія дэпутаты беларускага парламента, якія бралі непасрэдны ўдзел у стварэнні незалежнай Рэспублікі Беларусь на пачатку 1990-х гадоў, хацелі б падзяліцца з чытачамі «Народнай Волі» інфармацыяй пра кнігу нямецкіх даследчыкаў Матыяса Дорнфельта і Энрыка Зеевальда з Берлінскага свабоднага ўніверсітэта. Іх праца пад назвай «Адносіны паміж Германіяй і Беларуссю ў 1916–1925 гг.», якая зусім нядаўна выйшла ў Германіі і была прэзентавана на традыцыйным Мінскім форуме ў снежні 2019 года, шмат у чым па-новаму дазваляе адказаць на многія пытанні. Можна толькі падзякаваць нямецкім гісторыкам за тое, што яны выявілі дакументы, звязаныя з Беларуссю, у розных фондах Палітычнага архіва Федэральнага МЗС і Федэральнага архіва ў Берліне, а таксама ў Фондзе Конрада Адэнаўэра, які падтрымаў такі неабходны для вывучэння нашай найноўшай гісторыі праект.
24 лістапада 1917 г. сфармаваны 1-ы Менскі беларускі пяхотны полк у складзе каля 2 тыс. чалавек, які стаўся асноваю ўзброеных фармаваньняў Выканаўчага камітэту Вялікае Беларускае рады Ўсебеларускага зьезду.
Полк удзельнічаў у баях супраць бальшавікоў ў студзені — лютым 1918 году, дзейнічаючы сумесна з польскім корпусам Доўбара-Мусьніцкага.
18 кастрычніка 1917 г. у Менску пачаўся зьезд беларусаў-вайскоўцаў Заходняга фронту. У войсках былой Расейскай імпэрыі імкліва адбывалася самаарганізацыя па нацыянальнай прыкмеце. Беларусы гуртаваліся разам, каб абараняць свае правы і каб дапамагчы сваёй бацькаўшчыне ў той складаны час.
“Зьезд вайскоўцаў Заходняга фронту адбыўся 18–21 кастрычніка 1917 г. Я была дэлегатам і адной з арганізатарак, прытым – адзінай жанчынай на зьезьдзе. Загадзя прыгатаваныя значкі – бел-чырвона-белыя – параздавала ўсім сябрам зьезду і ўспакоілася. Аж тут падходзіць нехта да мяне і кажа: “А ў генэрала Кандратовіча значка німа”. А ў мяне ўжо – ніводнага. Тады я адшпіліла сваю гаспадарскую бел-чырвона-белую разэтку (круглую) і прышпіліла генэралу. На трэці дзень зьезду пасадзілі мяне запісываць тых, хто хоча ў беларускія батальёны. Першым запісаўся генэрал Кандратовіч…”
З кнігі Зоські Верас (Людзьвікі Сівіцкай) “Пакуль рука пяро трымае” (“Лімарыус”, 2015)
31 сьнежня 1917 году (18 сьнежня па старым стыле) бальшавікі разагналі Першы Ўсебеларускі Зьезд, на якім дэлегаты з усіх рэгіёнаў Беларусі пасьпелі сфармаваць выканаўчы орган і агучыць агульныя патрабаваньні аб самавызначэньні беларускага краю.
Адзін зь лідараў Аб’яднанай Габрэйскай Рабочай Партыі і будучы міністар ва ўрадзе БНР Майсей Гутман пракамэнтаваў разгон у газэце “Нае цайт“, партыйным выданьні АГРП:
“Пасьля бальшавісцкага перавароту Савет Народных Камісараў абвесьціў прынцып поўнага нацыянальнага самавызначэньня, уключна да поўнага аддзяленьня ад Расеі. Але, відаць, прасьцей абяцаць, чым выконваць. (…) Дастаткова было Беларускаму Зьезду зрабіць адзін крок на шляху да сапраўднага самавызначэньня, паспрабаваць стварыць беларускую ўладу ў краю, каб бальшавікі адразу забыліся пра свае ўзьнёслыя прынцыпы і ўспомнілі пра стары сталыпінскі запавет пра выкараненьне ‘шкоднага нацыяналізму’ (…) Беларускі зьезд быў разагнаны і два ягоных прэзыдыюмы адзін за адным арыштаваныя (…) Сваім праклямаваньнем беларускае ўлады ў краю Беларускі зьезд, канечне, цяжка саграшыў супраць (…) мясцовых бальшавісцкіх уладароў, якія мусілі б пакінуць свае цёплыя мейсцы і адмовіцца ад русіфікатарскай ролі. (…)
Разгон зьезда толькі зрабіў паслугу беларускаму руху. Пад уплывам атакі на беларускі зьезд, у якім удзельнічалі жаўнеры ўсіх франтоў, дзеячы з усяго краю і г.д., узмацніла імкненьне беларусаў да нацыянальнае свабоды і нацыянальнае ўлады. Дэлегаты разьяжджаюцца па вёсках вялікай Беларусі ў мэтах закліку сялянскіх масаў да барацьбы супраць нацыянальных прыгнятальнікаў. Ня трэба быць прарокам, каб прадказаць вынікі гэтай працы…”
7 лістапада (25 кастрычніка па Юліянскім календары) 1917 г. у Расеі адбыўся Кастрычніцкі пераварот. Уладу ў тагачаснай сталіцы Петраградзе захапілі баявая атрады леварадыкалаў-бальшавікоў. Часовы Ўрад, сфармаваны пасьля вырачэньня з прастолу цара Ніколая ІІ, быў адхілены ад улады і арыштаваны.
Ленін, кіраўнік расейскіх бальшавікоў
Праз два дні галоўныя беларускія каардынацыйныя структуры (Вялікая Беларуская Рада, Цэнтральная Беларуская Вайсковая Рада, Беларускі Выканаўчы Камітэт Заходняга Фронту) выдалі заяву, у якой абазначылі стаўленьне беларускага нацыянальнага руху да тых падзеяў.
У заяве было пацьверджана, што Беларусь павінна зрабіцца самастойнай рэспублікай у фэдэрацыі з Расеяй. Былі раскрытыкаваныя ідэі аб падзеле Беларусі паміж Расеяй і Нямеччынай, патрабавалася прысутнасьць беларускае дэлегацыі на перамовах бальшавікоў і немцаў. Падкрэсьлівалася, што ва ўмовах, калі расейскі Часовы Ўрад распушчаны, беларусы павінны самі вызначыцца адносна сваёй будучыні. Агучаны намер аб стварэньні ўласнага беларускага войска.
У заяве абвяшчалася пра правядзеньне Першага Ўсебеларускага Зьезду ў Менску ў сьнежні таго ж году.
Поўны тэкст заявы на расейскай мове:
Ко всему Народу Белорусскому
Россия переживает страшные дни. Анархия уничтожает неисчислимые богатства страны. Народные массы, не руководимыя общепризнанной властью, сами стараются разрешить назревшие вопросы. Все это ведет народы России на гибельный путь потери свобод, полученных в февральские дни кровью лучших сынов страны. Народ измучился от продолжительной войны. Армия истощила почти все ресурсы России. Полный застой в производстве, отсутствие продуктов на рынке ведут страну к голоду. Армия уже стоит перед ужасом голода, со всеми его последствиями.
5 сьнежня 1917 г. у Менску пачаў сваю працу Першы Ўсебеларускі Кангрэс (Зьезд) – першая ў найноўшай гісторыі прадстаўнічая агульнабеларуская канфэрэнцыя, на якой беларускае грамадзтва мела выказаць сваю пазыцыю па пытаньні далейшага разьвіцьця краю. На зьезьдзе была сфармаваная Рада, якая потым ператварылася ў Раду БНР і дзейнічае па сёньняшні дзень.
3 сьнежня 1917 г. пачаў працу Зьезд беларусаў-вайскоўцаў Румынскага фронту ў Адэсе. Удзельнікі зьезду выступілі за абвяшчэньне аўтаномнай Беларускай Дэмакратычнай Рэспублікі і беларусізацыю тых частак расейскага войска, якія да вайны стаялі на тэрыторыі Беларусі. У Адэсе з тылавых частак Румынскага фронту пачаў фармавацца Асобны беларускі баталён.
